Phóng viên: Trong suốt gần 50 năm qua, UNFPA luôn đồng hành cùng Tổng cục Thống kê và ngành thống kê Việt Nam. Nhân dịp Tổng cục thống kê tiến hành cuộc điều tra Dân số và Nhà ở giữa kỳ năm 2024, xin ông điểm lại các hợp tác và hỗ trợ của UNFPA cũng như các khuyến nghị, nếu có, cho công tác thống kê ở Việt Nam?  

Ông Matt Jackson: UNFPA rất vui mừng và tự hào được đồng hành với Tổng cục Thống kê suốt gần 50 năm qua trong công tác thống kê ở Việt Nam. Trong đó phải kể đến 5 cuộc Tổng điều tra về Dân số và Nhà ở, được thực hiện 10 năm 1 lần từ năm 1979 đến năm 2019 với sự hỗ trợ tích cực của UNFPA. Với phương châm “dữ liệu tốt hơn, cuộc sống tươi đẹp hơn”, UNFPA đã hỗ trợ các quốc gia thành viên bao gồm cả Việt Nam trong việc đảm bảo chất lượng các cuộc tổng điều tra và các điều tra về dân số đạt theo chuẩn quốc tế, thông qua nâng cao năng lực các cơ quan thống kê quốc gia về thu thập, phân tích và sử dụng kết quả cho xây dựng phát triển kinh tế xã hội.

Trong chương trình hợp tác với Chính phủ Việt Nam lần thứ 10 giai đoạn 2022 – 2026, UNFPA vẫn đang tiếp tục hỗ trợ Tổng cục Thống kê thông qua một dự án 5 năm “Hỗ trợ Việt Nam xây dựng và sử dụng dữ liệu về dân số và phát triển có chất lượng phục vụ xây dựng và giám sát các chính sách, chiến lược và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời theo dõi tiến độ đạt được các Mục tiêu Phát triển Bền vững”.  Dự án này nhằm hỗ trợ Việt Nam thúc đẩy ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông mới trong thu thập, phân tích và phổ biến dữ liệu cũng như xây dựng các chính sách, chiến lược và chương trình dựa trên bằng chứng nhằm đạt được các mục tiêu đề ra trong Chiến lược Phát triển Kinh tế - Xã hội của Việt Nam giai đoạn 2021-2030, Kế hoạch Phát triển Kinh tế - Xã hội gia đoạn 2021-2025 và Chương trình Nghị sự Quốc gia 2030 về Phát triển Bền vững. Đây là những văn bản kế hoạch mang tính chiến lược đòi hỏi phải có hệ thống dữ liệu thống kê chất lượng để phục vụ cho việc theo dõi, giám sát và đánh giá tiến độ thực hiện các mục tiêu đã đề ra.

Trong những năm gần đây, mặc dù đã có nhiều tiến bộ trong việc thu thập thông tin, dữ liệu, Việt Nam vẫn cần tiếp tục cải thiện số liệu thống kê được bóc tách theo các nhóm dân số khác nhau, đặc biệt là theo các nhóm dân tộc thiểu số và theo độ tuổi nhằm cung cấp bằng chứng cho các nhà hoạch định chính sách trong việc giải quyết các vấn đề liên quan đến bất bình đẳng. Bên cạnh đó, việc sử dụng các dữ liệu thống kê hành chính, ví dụ như đăng ký, thống kê hộ tịch và dữ liệu lớn hay những phân tích sâu về các vấn đề dân số trên cơ sở các nguồn dữ liệu khác nhau sẽ giúp hiểu sâu hơn những nhân tố ảnh hưởng và có tính chất quyết định đến các biến động dân số. Việc chia sẻ dữ liệu giữa các bộ, ngành, địa phương và các bên có liên quan vẫn còn hạn chế do thiếu các quy định cụ thể cũng như thói quen về chia sẻ và trao đổi dữ liệu.

Chúng tôi đánh giá cao nỗ lực của Việt Nam trong việc thiết lập và đẩy mạnh cơ sở dữ liệu dân cư quốc gia. Ví dụ, Việt Nam đã xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư do Bộ Công an quản lý. Bên cạnh đó chúng ta cũng có các cơ sở dữ liệu ở nhiều Bộ, ngành (chẳng hạn như cơ sở dữ liệu đăng ký, thống kê hộ tịch do Bộ Tư pháp quản lý, v.v.) và các nguồn dữ liệu hành chính khác. Tuy nhiên, chúng tôi hiểu rằng các cơ sở dữ liệu đó vẫn cần thời gian để hoàn thiện và nhiều chỉ số cấp quốc gia cho các mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam vẫn phải lấy từ nguồn của các cuộc điều tra. Điều này có nghĩa là trong giai đoạn hiện nay, Việt Nam vẫn phải đồng thời hoàn thiện hạ tầng cơ sở dữ liệu và tiếp tục tiến hành một số cuộc điều tra nhằm lấp đầy các khoảng trống về số liệu cũng như cung cấp thông tin kịp thời cho việc ban hành các quyết định, chính sách quan trọng của quốc gia. 

Cuộc điều tra Dân số và Nhà ở giữa kỳ 2024 cũng như các cuộc điều tra khác sẽ tạo cơ hội để chúng ta xem xét việc áp dụng chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trong công nghệ dữ liệu và các nền tảng truyền thông khác nhau, góp phần đẩy nhanh hơn nữa quá trình tạo dữ liệu, giảm thiểu sai sót chủ quan và điều quan trọng không kém là tiết kiệm chi phí. Với việc áp dụng công nghệ thông tin và dựa trên Luật định, Việt Nam sẽ có một hệ thống cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia tập trung, thống nhất, kết nối tất cả các hệ thống cơ sở dữ liệu thống kê đang có, đặc biệt là các hệ dữ liệu từ nguồn dữ liệu hành chính, đủ năng lực trong việc cập nhật nhanh các nhu cầu về thông tin. Tôi lấy một ví dụ gần đây nhất, với sự hỗ trợ kỹ thuật của UNFPA, cuối năm 2023, Tổng cục Thống kê đã sử dụng các số liệu cơ bản có sẵn để thực hiện Phân tích tổng quan Tài khoản Chuyển nhượng Quốc gia (NTA). Đây là phương pháp phân tích toàn diện, hệ thống đo lường các dòng chảy kinh tế cho các nhóm dân số ở độ tuổi khác nhau. Kết quả NTA rất có giá trị, đặc biệt đưa ra bức tranh về thực trạng nguồn nhân lực và mức độ đầu tư của chính phủ, từ đó sẽ giúp hoạch định chính sách vĩ mô. Đây sẽ là nguồn số liệu tham khảo đáng tin cậy đối với quốc tế khi nói về Việt Nam.  


Bất kể một Kế hoạch hay một Chiến lược phát triển nào cũng cần đến dữ liệu về dân số. Các quốc gia phát triển luôn có những hệ thống dữ liệu rất tốt, thường xuyên được cập nhật, có thể nói là hàng ngày. Tại đây, các cơ sở dữ liệu thường được liên thông và dùng chung. Mọi người dân, doanh nghiệp, cơ quan Chính phủ, Quốc hội đều có thể tiếp cận và truy cập được. Minh bạch thông tin, dữ liệu là góp phần hỗ trợ các cơ quan, tổ chức ra quyết định chiến lược, nâng cao năng lực quản lý, cải thiện chất lượng dịch vụ, trên cơ sở đó phát huy mọi nguồn lực cho sự phát triển kinh tế xã hội. 

Phóng viên: Xin ông cho ý kiến về cuộc Điều tra dân số và nhà ở giữa kỳ năm 2024 do Tổng cục thống kê tiến hành, sẽ bắt đầu vào ngày 01/4/2024? Xin cho biết UNFPA có những hỗ trợ như thế nào?

Ông Matt Jackson: Việt Nam là nước có dân số đứng hàng thứ 15 trên thế giới (đạt trên 100 triệu dân). Việc tiến hành một cuộc điều tra hộ gia đình (với hàng chục triệu hộ gia đình tham gia) thành công, minh chứng cho năng lực kỹ thuật và năng lực tổ chức điều tra rất cao của hệ thống thống kê từ trung ương đến địa phương.

Cuộc điều tra lần này được chuẩn bị từ năm 2023. Chúng tôi cũng đã được mời tham gia thử nghiệm phương án điều tra, lập sơ đồ bản kê, thử nghiệm bảng hỏi. Điều tra sẽ áp dụng phương pháp phỏng vấn trực tiếp với việc dùng phiếu điều tra điện tử được thiết kế trên thiết bị di động thông minh (CAPI)- đã được sử dụng từ cuộc Tổng điều tra Dân số và Nhà ở năm 2019. Chúng tôi hy vọng các kết quả điều tra sẽ được công bố vào cuối năm nay.

Cuộc Điều tra dân số và nhà ở giữa kỳ năm 2024 có tầm quan trọng đặc biệt đối với quá trình tăng trưởng và phát triển của Việt Nam hiện nay. Chúng ta đang rất cần có hệ thống dữ liệu thống kê chất lượng để phục vụ cho việc theo dõi, giám sát và đánh giá tiến độ thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội đã đề ra cũng như Các mục tiêu Phát triển Bền vững nhằm đảm bảo không để ai bị bỏ lại phải sau. Đặc biệt, điều tra này sẽ giúp cập nhật ít nhất 20 chỉ số Phát triển Bền vững, bao gồm lịch sử sinh sản của phụ nữ, tử vong, di cư, mất cân bằng giới tính khi sinh, khuyết tật, hôn nhân/tảo hôn, trình độ học vấn, lực lượng lao động và nhà ở. Các thông tin này chưa có trong hệ thống cơ sở dữ liệu dân số hiện tại hoặc các nguồn dữ liệu hành chính khác. Dữ liệu thu thập được từ điều tra cũng sẽ giúp để xác minh lại một số chỉ số dự báo dân số quốc gia đến năm 2069, bao gồm cả vấn đề già hóa dân số.

Chúng tôi hy vọng rằng sau khi hoàn thành cuộc Điều tra Dân số và Nhà ở giữa kỳ năm 2024, Tổng cục Thống kê sẽ đúc kết các bài học kinh nghiệm từ quá trình chuẩn bị điều tra, xác định các cơ hội để tối ưu hóa việc sử dụng dữ liệu và tìm cách áp dụng công nghệ thông tin để đẩy nhanh hơn nữa quá trình tạo dữ liệu cũng như sử dụng số liệu giữa các bên liên quan. Với kinh nghiệm tổ chức các cuộc điều tra quy mô lớn, tôi tin rằng Điều tra Dân số và Nhà ở giữa kỳ năm 2024 sẽ đc tiến hành thuận lợi tốt đẹp, đảm bảo tính bảo mật nghiêm ngặt đối với mọi thông tin thu thập được.

Nhân dịp này, tôi xin một lần nữa khảng định: UNFPA tiếp tục đồng hành cùng Việt Nam, cùng Tổng cục Thống kê để có những dữ liệu tốt và được sử dụng nhanh nhất, nhiều nhất. UNFPA cam kết sẽ tiếp tục hỗ trợ kỹ thuật, đặc biệt nâng cao năng lực cho các chuyên gia thống kê thông qua thúc đẩy trao đổi và học hỏi kinh nghiệm với các chuyên gia hàng đầu thế giới trong lĩnh vực này.

Phỏng vấn Trưởng đại diện UNFPA vào tháng 3 năm 2024.